बर्खा याममा हिजो आज हामीले निउरो (निगुरो) खाने गरिन्छ तर किन खाने? र यसका फाइदाहरु के के छन् त्यो जानी राखौं।

नेपालको पहाडी भेगमा बर्सात सुरु हुनासाथ जङ्गल र खोल्सामा उम्रिने एक अद्भुत वनस्पति हो — निउरो (निगुरो)। हरियो, कलिलो र आकर्षक देखिने यो झारजस्तै वनस्पति हाम्रो परिकारमा स्वाद मात्र होइन, स्वास्थ्यका लागि उपयोगी तत्वहरुको खानी पनि हो। आधुनिक विज्ञानले पुष्टि गरेअनुसार निउरो (निगुरो) पोषक तत्वले भरिपूर्ण मात्र नभई विभिन्न रोगहरूको उपचार र नियन्त्रणमा समेत उपयोगी छ।

निउरो (निगुरो) के हो?

निउरो (निगुरो) विशेषगरी “काली निउरो (निगुरो)” र "सेतो निउरो (निगुरो)" दुई किसिमको हुने गर्दछ निउरो (निगुरो), भनेर चिनिने Diplazium esculentum, एउटा प्रकारको फर्न हो जुन प्रायः बर्खाको समयमा चिसो र नमीयुक्त ठाउँमा उम्रन्छ। यसका टुप्पा भायोलिनको टुप्पो जस्तै बटारिएको हुन्छ, जसलाई अंग्रेजीमा “fiddlehead fern” भनिन्छ। यो केवल स्वादको कारण मात्र नभई औषधीय गुणका कारण पनि लोकप्रिय छ।

---

निउरो (निगुरो) किन खाने? (Why Eat Ostrich fern fiddleheads?)

१. पोषक तत्वले भरिपूर्ण

निउरो (निगुरो)मा विविध प्रकारका भिटामिन, खनिज, फाइबर र एन्टिअक्सिडेन्ट पाइन्छ, जसले शरीरलाई अनेक फाइदा पुर्‍याउँछ।

1. भिटामिनहरू:
   • भिटामिन ए: आँखाको दृष्टि तेज बनाउँछ र रात अन्धोपनबाट बचाउँछ।
   • भिटामिन सी: शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ, छालाको स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउँछ।
   • भिटामिन के: रगत जम्नमा सहयोग पुर्‍याउँछ र हड्डी मजबुत बनाउँछ।
2. खनिज पदार्थ:
   • आइरन (Iron): रगतको हेमोग्लोबिन बढाउँछ, जसले रक्तअल्पता हुन दिँदैन।
   • पोटासियम (Potassium): मुटु र स्नायु प्रणाली सन्तुलनमा राख्छ, रक्तचाप नियन्त्रणमा मद्दत गर्छ।
   • क्याल्सियम र म्याग्नेसियम: हड्डी मजबुत बनाउँछन् र नसा–मांसपेशीको काममा सघाउँछन्।
3. फाइबर: निउरो (निगुरो)मा पाइने फाइबर पाचन प्रणालीलाई स्वस्थ राख्छ, कब्जियत हटाउँछ र पेट लामो समयसम्म भरिएको महसुस गराउँछ।
4. एन्टिअक्सिडेन्ट: यसमा हुने प्राकृतिक एन्टिअक्सिडेन्टले शरीरका कोषहरूलाई हानीबाट जोगाउँछ, छालालाई सुन्दर बनाउँछ र बुढ्यौली ढिलो ल्याउँछ।

---

२. कम क्यालोरी: तौल घटाउनेको साथी

निउरो (निगुरो) कम क्यालोरीयुक्त भए पनि उच्च फाइबरयुक्त भएकाले तौल नियन्त्रणमा राख्न चाहनेहरूको लागि उत्तम प्राकृतिक आहार हो। पेट भरिएको महसुस गराउँछ तर शरीरमा बोसो जम्मा हुने सम्भावना कम हुन्छ।

---

३. रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ

निउरो (निगुरो)मा पाइने भिटामिन सी, एन्टिअक्सिडेन्ट, र अन्य पोषक तत्वहरूले शरीरको रोगसँग लड्ने क्षमता बढाउँछ। यसले फ्लु, सर्दी–जुकाम, र भाइरल संक्रमणबाट जोगिन सघाउँछ।

---

४. रक्तअल्पता विरुद्ध प्रभावकारी

विशेष गरी महिलाहरूमा आइरनको कमीका कारण हुने रक्तअल्पता (anemia) नियन्त्रण गर्न निउरो (निगुरो) उपयोगी छ। नियमित निउरो (निगुरो) खाने व्यक्तिमा हेमोग्लोबिनको स्तर सामान्य रहन्छ।

---

५. हड्डी बलियो बनाउँछ

निउरो (निगुरो)मा भिटामिन के र क्याल्सियम प्रशस्त मात्रामा हुने भएकाले हड्डी मजबुत राख्न सहयोग पुर्‍याउँछ। वृद्ध व्यक्तिहरू र हड्डी कमजोर हुने समस्या भएका मानिसहरूले निउरो (निगुरो) खानाले फाइदा लिन सक्छन्।

---

कस्तो निउरो (निगुरो) खान योग्य हुन्छ? (Which Fiddlehead Ferns Are Edible?)

नेपालमा पाइने फर्नमध्ये सबै प्रजाति खान योग्य हुँदैनन्। तसर्थ, निउरो (निगुरो) छनोट गर्दा विशेष सावधानी अपनाउनु आवश्यक हुन्छ।

✔️ सुरक्षित र खान योग्य निउरो (निगुरो)को विशेषता:

1. काली निउरो (निगुरो) (Diplazium esculentum): नेपालभरि सबैभन्दा बढी खाइने र सुरक्षित मानिने निउरो (निगुरो) यही हो।
2. टुप्पो (Fiddlehead):
   • टुप्पो राम्ररी बटारिएको हुनुपर्छ — भायोलिनको टुप्पोजस्तै।
   • नरम र चिल्लो टुप्पो खान योग्य हुन्छ।
3. डाँठ (Stem):
   • चिल्लो, हरियो र कलिलो डाँठ हुनुपर्छ।
   • भित्र हल्का खोपिल्टो परेको हुन्छ, जुन चिन्ने विशेषता हो।
4. कत्ला (Scales or Hair):
   • डाँठ र टुप्पामा हुने कत्ला पातला, खैरो वा सेतो कागजजस्ता हुन्छन्, जुन सजिलै झर्छ वा पानीले पखाल्दा जान्छन्।
5. रङ (Color):
   • ताजा र चम्किलो हरियो रंगको निउरो (निगुरो) छनोट गर्नुहोस्।
   • पहेंलो, ओइलाएको वा सुख्खा देखिने निउरो (निगुरो) नखानुहोस्।
6. नरमपन (Tenderness):
   • कलिलो निउरो (निगुरो) सजिलै भाँचिन्छ।
   • यदि निउरो (निगुरो) कडा छ भने त्यो पाक्न गाह्रो हुन्छ र स्वाद पनि बिग्रन्छ।

---

कसरी छुट्याउने? (Identifying Edible vs. Inedible Ferns)

निउरो (निगुरो) सुरक्षित छ कि छैन भन्ने छुट्याउन अनुभव आवश्यक हुन्छ। निम्न टिप्स अनुसरण गर्न सकिन्छ:

❗ सावधानी:

1. विषालु प्रजातिहरू: केही फर्न विषालु हुन्छन् र पेट दुख्ने, बान्ता हुने, वा झन् गम्भीर असर गर्न सक्छन्।
2. अज्ञात प्रजाति नखानुहोस्: तपाईंलाई प्रजाति थाहा नभएमा निउरो (निगुरो) नखानुहोस्।
3. अनुभवी व्यक्तिसँग सिक्नुहोस्: स्थानिय मानिस वा वनस्पति विज्ञसँग सल्लाह लिएर मात्र निउरो (निगुरो) टिप्ने र खाने गर्नुहोस्।

---

राम्ररी पकाएर खानुहोस् (Always Cook Before Eating)

निउरो (निगुरो)लाई काँचो कहिल्यै नखानुहोस्। निउरो (निगुरो)मा थोरै मात्रामा विषालु तत्व हुन सक्छ जुन पकाउँदा नष्ट हुन्छ।

पकाउने तरिकाहरू:

• उमालेर खसि वा बंगुरको मासुसँग मिलाएर तरकारी बनाउने।
• दालसँग मिलाएर पकाउने।
• अचार बनाउने वा भुटेर खाने।

पकाउँदा हल्का तितोपन आउन सक्छ, तर त्यो नै निउरो (निगुरो)को स्वाद हो।

---

निष्कर्ष (Conclusion)

निउरो (निगुरो) केवल जङ्गलको एक साधारण झार होइन, यो हाम्रो भान्साको पोषणयुक्त, स्वादिलो र औषधीय महत्व भएको वनस्पति हो। यसको उपयुक्त छनोट र सुरक्षित सेवनले हामीलाई धेरै स्वास्थ्य लाभ दिन सक्छ। तर, प्रत्येक निउरो (निगुरो) खान योग्य हुँदैन। त्यसैले, केवल चिनिएको, अनुभवले पुष्टि गरिएको र राम्ररी पकाइएको निउरो (निगुरो) मात्र सेवन गर्नुपर्छ। यदि शंका छ भने अनुभवी व्यक्तिसँग सल्लाह लिनु बुद्धिमानी हुनेछ।

बर्षातमा हरियो बनमाझ फुलेको निउरो (निगुरो), कति कलिलो, कति पोषणयुक्त — तर सावधानीपूर्वक खाइयो भने मात्र त्यसले स्वास्थ्यमा अमूल्य लाभ दिन सक्छ। त्यसैले, निउरो (निगुरो) खानुहोस् — तर बुद्धिपूर्वक, सावधानीपूर्वक र परम्परागत ज्ञानका साथ।

---

लेखक नोट:
यो लेख जनचेतनामूलक उद्देश्यका लागि तयार पारिएको हो। कृपया निउरो (निगुरो) वा अन्य वनस्पति सेवन गर्नु अघि अनुभवी व्यक्तिको सल्लाह लिनुहोस्।