नैरोबी फ्लाई (Nairobi Fly) बारेमा विस्तृत जानकारी, बचाउका उपाय र उपचारका विधिहरू

नाइरोबी फ्लाई: कालो र सुन्तला रंगको ६-१० मिमि लामो कीरा जसले पेडेरिन नामक विषालु पदार्थ स्रावित गर्छ

नाइरोबी फ्लाईको परिचय

नाइरोबी फ्लाई भन्ने नामले चिनिने कीराको वास्तविक नाम Paederus beetle हो, जुन Staphylinidae परिवारको सदस्य हो। यसको टोकाइले होइन, छालामा पर्ने विषालु रासायनिक पदार्थ (Toxin) “Pederin” ले मान्छेलाई गम्भीर छाला रोग (Dermatitis) गराउँछ।

वर्तमान स्थिति

आजको मिति २०२५-०७-०८ (साउन) मा मनसुनको मौसम चलिरहेको छ। यस अवधिमा नाइरोबी फ्लाईको सक्रियता बढ्ने गर्दछ। विशेषगरी नेपालको तराई क्षेत्र (झापा, मोरङ, सुनसरी) र पहाडी क्षेत्र (काठमाडौँ, म्याग्दी) मा यसको प्रकोप बढेको छ। यो कीरा पूर्वी अफ्रिकाबाट उत्पत्ति भएको हो भने पछिल्ला वर्षहरूमा नेपालमा फैलिएको छ।

नाइरोबी फ्लाईको बारेमा आवश्यक जानकारी

पहिचान र विशेषता

1. यो एक किसिमको beetle (गुन्ध्रिङ्गो/भुन्टा) हो
2. सानो आकारको, रातो र कालो रंगको हुन्छ
3. वैज्ञानिक नाम: पेडरस प्रजाति (Paederus)
4. रङ्ग: कालो र सुन्तला/रातो शरीर (टाउको र पछिल्लो भाग कालो)
5. आकार: लगभग ६-१० मिमि लामो (चिउराजत्रो)
6. अन्य नाम: एसिड फ्लाई, ड्र्यागन बग, केन्याई मक्खी
7. प्राकृतिक व्यवहार: यसले फसलको हानीग्रस्त कीराहरू खाने गर्छ

वितरण र बसोबास

1. मौसम: वर्षा ऋतु (मनसुन) मा विशेषगरी सक्रिय
2. आद्र्रता: उच्च वर्षा भएका आद्र्र क्षेत्रमा बढी पाइन्छ
3. प्रकाश: राति उज्यालोतर्फ आकर्षित हुन्छ
4. नेपालमा प्रभावित क्षेत्र: झापा, मोरङ, सुनसरी, काठमाडौँ, बर्दिया, बाँके र म्याग्दी

स्वास्थ्यमा असर

1. किराले टोक्दैन तर मस्लिएमा पेडेरिन नामक विषालु पदार्थ निकाल्छ
2. छालामा जलन, रातोपन, फोका र घाउ (पेडेरस डर्माटाइटिस)
3. आँखामा पर्ने: रातोपन, सुन्निने, अस्थायी अन्धोपन ("नाइरोबी आँखा")
4. गम्भीर अवस्थामा: ज्वरो, वान्ता, जोर्नी दुख्ने
5. लक्षणहरू १२-३६ घण्टाभित्र देखा पर्छन्
6. छालामा जलन हुने, रातो दाग, चिलाउने
7. फोका आउनु (Blisters)
8. आँखा नजिक परेमा गम्भीर एलर्जी वा आँखा सुन्निनु (Ophthalmia nodosa)
9. संक्रमण भएर पूस आउने
10. अनुहारमा परेको खण्डमा दाग धेरै दिनसम्म रहन सक्छ

बचाउका उपायहरू

घरमा बचाउ

सावधानी अपनाउनुहोस्:

1. रातिको समयमा झ्याल/ढोका बन्द गर्नुहोस्
2. झ्यालमा mosquito net वा mesh प्रयोग गर्नुहोस्
3. लाइट नजिक आकर्षित हुने भएकाले रातमा अनावश्यक बत्ती नबाल्नुहोस्
4. यदि कीरा शरीरमा बस्यो भने नछोप्नुहोस्, नथिच्नुहोस्। झ्यापट नलगाउनुहोस्
5. राति झुलमा सुत्नुहोस् (मच्छरदानी प्रयोग गर्नुहोस्)
6. झ्याल-ढोकामा जाली लगाउनुहोस्
7. राति अनावश्यक उज्यालो बाल्नबाट जोगिनुहोस् (पहेँलो बत्ती प्रयोग गर्नुहोस्)
8. घर वरिपरिको बुट्यान, फोहोर सफा गर्नुहोस्
9. सुत्नुभन्दा पहिले कोठाको बत्ती निभाएर सुत्नुहोस्

अनुशासन र सरसफाइ:

1. शरीर सफा राख्नुहोस्, नुहाउनुहोस्
2. शरीरमा पसिना लाग्ने ठाउँमा कीरा बढी बस्न सक्छ, तसर्थ सफा कपडा लगाउनुहोस्

बाहिर बचाउ

1. लामो बाहुला भएको लुगा लगाउनुहोस् (हात र खुट्टा ढाक्ने)
2. किरा शरीरमा बसेमा हातले नछुनुहोस्, फुकेर वा कपडाले हटाउनुहोस्
3. कीरालाई कहिल्यै नमस्लिनुहोस् वा नमार्नुहोस्
4. बत्तीभिर धेरै बस्नबाट जोगिनुहोस्
5. आद्र्र स्थानहरूबाट टाढा रहनुहोस्

शरीरमा बस्दा यसरी हटाउनुहोस्:

1. शरीरमा बस्दा फुकाएर वा कागज/ब्रशले नरम रूपमा हटाउनुहोस्
2. हातले मिच्दा वा दबाउँदा विषालु पदार्थ छालामा फैलिन्छ

उपचार र उपचारका उपायहरू

तत्काल उपचार

प्राथमिक उपचार:

1. पानी र साबुनले तुरुन्तै धुनुहोस्
2. Chlorhexidine, Betadine, वा antiseptic lotion लगाउनुहोस्
3. Hydrocortisone cream वा Calamine lotion लगाएर जलन घटाउनुहोस्
4. फोका आयो भने फुटाउन नखोज्नुहोस्, सुक्न दिनुहोस्
5. संक्रमण भए antibiotic cream प्रयोग गर्नुहोस्
6. सम्पर्क भएको ठाउँलाई तुरुन्त साबुन र ठण्डा पानीले धुनुहोस्
7. पोलेको जस्तो महसुस भएमा बरफ वा ठण्डी सेक लगाउनुहोस्
8. घाउलाई खजाल्ट्याउनु हुँदैन (सङ्क्रमण फैलिन सक्छ)
9. हात धुनुभन्दा पहिले आँखा वा अन्य अंगमा छुनु हुँदैन
10. आँखामा पर्ने: ठण्डा पानीले धेरै फर्काउनुहोस्

चिकित्सकीय उपचार

1. गम्भीर अवस्थामा छाला रोग विशेषज्ञसँग सम्पर्क गर्नुहोस्
2. एन्टिबायोटिक मलहम (संक्रमण रोक्न)
3. स्टेरोइड क्रीम (सूजन र जलन कम गर्न)
4. मौखिक एन्टिहिस्टामिन (खजलाइ कम गर्न)
5. गम्भीर घाउको अवस्थामा ब्यान्डेज गर्न सकिन्छ

डाक्टरलाई कहिले देखाउने?

1. फोका सुक्दैन, पूस आउँछ भने
2. आँखामा असर गर्छ भने
3. शरीरको ठूलो भागमा फैलिन्छ भने
4. अत्याधिक जलन र दुखाइ हुँदा

महत्वपूर्ण चेतावनी

नाइरोबी फ्लाईको संक्रमणलाई जनै खटिरा, मंकीपक्स, वा पोलेको घाउसँग भ्रमित नगर्नुहोस्। यदि तपाईंमा निम्न लक्षणहरू देखा पर्छन् भने तुरुन्त चिकित्सकसँग सम्पर्क गर्नुहोस्:

1. घाउबाट पस आउने
2. आँखा सुन्निने वा अस्थायी अन्धोपन
3. ज्वरो, वान्ता वा जोर्नी दुख्ने
4. घाउ २-३ हप्तामा निको नभएको

अनुहारमा, आँखामा या संवेदनशील ठाउँमा असर परेको खण्डमा तुरुन्त उपचार गर्नुहोस्।
स्कूल, क्याम्प, होस्टेल वा भीडभाड भएका ठाउँमा छिटो फैलिन सक्छ, जनचेतना आवश्यक हुन्छ।

निको हुने प्रक्रिया

सामान्यतया नाइरोबी फ्लाईको संक्रमण १-२ हप्तामा निको हुन्छ। घाउ निको भएपछि अस्थायी रंगको परिवर्तन (डाबर) हुन सक्छ जुन केही हप्तामा आफै ठीक हुन्छ। जटिलताहरू नभएसम्म यसले दीर्घकालीन स्वास्थ्य समस्या सिर्जना गर्दैन।

निष्कर्ष

नाइरोबी फ्लाई देख्दा डराउनु पर्दैन तर अज्ञानताले गर्दा यसबाट गम्भीर छालाको समस्या आउन सक्छ। सावधानी, स्वच्छता र सचेतनाले नै यो समस्याबाट बच्न सकिन्छ। शरीरमा बस्दा नथिच्ने, नछोप्ने, साबुनपानीले सफा गर्ने र आवश्यक परेमा चिकित्सकको सल्लाह लिनु नै उत्तम उपाय हो।

सूचना: यो जानकारी शैक्षिक उद्देश्यका लागि मात्र हो। स्वास्थ्य सम्बन्धी कुनै समस्याको अवस्थामा सधैं पेशेवर चिकित्सकको परामर्श लिनुहोस्।