प्रकृति पूजक मगर समुदायहरूको पितृपूजाः सांस्कृतिक परम्परा र मान्यता

नेपालको पश्चिमी भाग जहाँ मगर समुदायको सांस्कृतिक धरोहर निकै समृद्ध छ। मगर समुदायको सांस्कृतिक धरोहर निकै समृद्ध छ। मगर समुदायको पितृपूजा परम्परा यस क्षेत्रको मौलिक र परम्परागत सांस्कृतिक विशेषता हो, जसमा कुलपित्र, देउपित्र, गोठालोपित्र, र सेसीपित्र गरी चार प्रकारका पितृहरूको पूजा गरिन्छ। यी पितृहरू पुर्खाहरू र आध्यात्मिक शक्तिहरूलाई सम्मान गर्न, परिवार र समाजमा सुख-शान्ति, स्वास्थ्य, र समृद्धि कायम राख्न पूजा गरिन्छ।

---

१. कुलपित्रः पुर्खाहरूको सम्मान

१.१ कुलपित्रको परिभाषा

कुलपित्र भन्नाले सम्बन्धित गोत्र वा कुलका मृतक पुर्खाहरूलाई जनाउँछ। मगर समुदायमा विश्वास गरिन्छ कि मानिस मरेपछि पितृलोक, धा:वाँ, वा स्वर्गमा बास बस्छन्। ती दिवंगत आत्माहरूको सम्झनामा र सम्मानमा कुलपित्रको पूजा गरिन्छ।

१.२ पूजा गर्ने विधि र समय

• शिलालेख र स्मृति स्थल निर्माणः मृतक पुर्खाहरूको नाममा शिलालेख लेखेर निश्चित ठाउँमा नाइँ (विश्राम स्थल), बिसौना, वा चिनो चौपारी निर्माण गरिन्छ।
• पूजाका अवसरहरूः
• वैशाखी पूर्णिमा अथवा बुद्ध पूर्णिमा
• मङ्सिरको पहिलो हप्ताको शुक्रबार
• दवारा (तिहार)
• मंसिरे पुर्णिमा
• माघे सङ्क्रान्ति
• जेठ पुर्णिमा
• अन्य विशेष अवसरहरू

१.३ बलि दिने परम्परा

• स्याङ्जा, पाल्पा, गोर्खा, तनहुँ आदि जिल्लाहरू १२ मगरात क्षेत्रहरूमा मगरहरूले सुंगुरबाट कुलपित्र पूजा गर्छन्।
• अधिकांश ठाउँमा कुलपित्रलाई कुखुराको बलि दिइन्छ।
• कतिपय स्थानमा गोत्र अनुसार राँगा, भेडा, बोका प्रयोग गरिन्छ।
• रोल्पाको ह्वामामा केही मगरहरूले सुंगुरबाट कुलपित्र पूजा गर्छन्।

१.४ सांस्कृतिक महत्त्व

कुलपित्र पूजाले परिवार र समाजमा पितृहरूको स्मरण, सम्मान, र उनीहरूको आशीर्वाद प्राप्त गर्ने परम्परालाई निरन्तरता दिन्छ।

---

२. देउपित्रः आध्यात्मिक शक्तिहरूको पूजा

२.१ देउपित्रको परिभाषा

देउपित्र भन्नाले झाँक्री, धामी, वा अन्य आध्यात्मिक शक्तिहरूले चढ्ने व्यक्तिहरूलाई जनाउँछ। यी व्यक्ति सामान्य अवस्थामा साधारण हुन्छन्, तर जब उनीहरूमा देवता चढ्छ, उनीहरू आध्यात्मिक शक्ति सम्पन्न बन्छन्।

२.२ देउपित्रका प्रकारहरू

• बाह्रभाइ ब्राहा
• बाइसबहिनी बुजु
• सिद्ध
• मस्टा
• झाँक्री देउता
• धामी देउता

२.३ पूजा गर्ने विधि

• देउपित्रहरूको नाममा निश्चित ठाउँमा थानहरू निर्माण गरिन्छ।
• औंशी वा पुर्णिमाको तिथिमा पूजा गरिन्छ।
• कम्तीमा दुई वर्षमा एक पटक सेतो भेडा वा कालो बोकाको बलि दिइन्छ।

२.४ सांस्कृतिक महत्त्व

देउपित्र पूजाले आध्यात्मिक शक्तिहरूको सम्मान गर्दै समाजमा शान्ति, सुरक्षा, र सकारात्मक ऊर्जा कायम राख्ने विश्वास राखिन्छ।

---

३. गोठालोपित्रः पशुपालनसँग सम्बन्धित पितृहरू

३.१ गोठालोपित्रको परिभाषा

गोठालोपित्र भनेको घरपालुवा जनावरहरूको गोठालोको रूपमा रहेका पितृहरू हुन्। यिनीहरू जनावरहरूको स्वास्थ्य र सुरक्षाको रक्षा गर्ने विश्वास गरिन्छ।

३.२ पूजा गर्ने विधि र समय

• उँधौली मास (मंसिर–पुस)
• उँभौली मास (जेठ–असार)
• पूजाका सामग्रीः कुखुरा (विशेष गरी भाले) बलि दिइन्छ।

३.३ गोठालोपित्र पूजा गर्ने कारण

• जनावरहरूको शरीरमा घाउखतिरा हुने, बिनाकारण बिरामी हुने, र चोटपटक लाग्ने समस्याहरू गोठालोपित्रको रिसका कारण हुने विश्वास गरिन्छ।
• सम्पूर्ण गोठको रक्षा गोठालोपित्रले गर्ने जनविश्वास छ।

३.४ सांस्कृतिक महत्त्व

गोठालोपित्र पूजा मगर समुदायको पशुपालन संस्कृति र जनावरहरूप्रतिको संरक्षणभावको प्रतीक हो।

---

४. सेसीपित्रः गोठालो तथा झाँक्री कर्मका पितृहरू

४.१ सेसीपित्रको परिभाषा

सेसीपित्र गोठालो तथा झाँक्री कर्मका पितृहरूको रूपमा पूजिन्छ। यी पितृहरू झाँक्रीहरूको आध्यात्मिक शक्ति र उनीहरूको कर्मसँग सम्बन्धित छन्।

४.२ पूजा गर्ने विधि

• कुखुराको भाले बलि दिइन्छ।
• खानकी निर्माणः गहुँको पीठोबाट झाँक्रीका सामग्री र हतियारहरूको स्वरूप बनाएर पूजा गरिन्छ।

४.४ सांस्कृतिक महत्त्व

सेसीपित्र पूजाले झाँक्रीहरूको धार्मिक र सांस्कृतिक पहिचानलाई संरक्षण गर्दछ।

कुलपित्रः पुर्खाहरूको बारेमा यदि तपाईँहरूलाई अझै धेरै जानकारी छ भने कृपया इमेल गर्नुहोस्।